Każda kolejna rocznica odzyskania niepodległości jest doskonałą okazją do zadania pytań o patriotyzm: Co to znaczy być patriotą dziś? Czy w naszych czasach również żyją bohaterowie? Czy jest gotowa recepta na to, jak uczyć patriotyzmu w czasie obchodów uroczystości niepodległościowych? Uroczystości te napełniają dumą i optymizmem, ale także skłaniają do refleksji nad kształtem patriotyzmu na miarę naszych czasów.
Próby odpowiedzi na te pytania okazują się kluczową kwestią w procesie edukacji. Ważne jest budowanie wśród młodych ludzi postaw świadomych obywateli, „zakochanych” w swoim kraju, pragnących dobra nie tylko dla siebie, lecz także dla ludzi żyjących wokół. Dla ludzi młodych patriotyzm w czasach pokoju nie jest – wbrew pozorom – sprawą oczywistą. Zaczyna się od codziennych, drobnych spraw: kasowania biletu w autobusie, przytrzymania drzwi osobie z niepełnosprawnością, unikania wulgaryzmów, dbania o czystość na swojej ulicy, a nawet uśmiechu do sąsiada. To właśnie te zwykłe, codzienne zachowania wynikają z podstawowych zasad współczesnego patrioty: uczciwości, uważności na drugiego człowieka i jego potrzeby, szacunku do języka i kraju, w którym żyjemy.
W budowaniu postawy współczesnego patrioty istotna jest ciekawość historii swojego narodu i wynikającej z niej kultury, świadomość cech, a nawet kompleksów ogólnonarodowych. Historię należy przede wszystkim zrozumieć. Warto rozważać słuszność decyzji czy wyborów podejmowanych przez naszych przodków i przynajmniej pomyśleć, czy łatwo byłoby nam podjąć podobne? Spojrzenie na historię własnymi oczami pozwala kształtować umiejętność krytycznego myślenia i argumentowania. Pokazuje też, że przeszłość prawie nigdy nie była czarno-biała, miała raczej wiele odcieni. Posiadanie własnego, wynikającego z refleksji zdania jest przecież ważnym elementem budowania tożsamości młodego pokolenia i okazuje się bardziej przydatne od gromadzenia masy dat i faktów bez umiejętności umieszczenia ich w szerszym kontekście.
Innym, ważnym elementem dla budowania postawy patriotycznej młodego człowieka jest aktywność społeczna. Z naszej polskiej historii możemy wyciągnąć wniosek, że mrówcza praca bohaterskich społeczników była niezbędnym elementem w drodze do odzyskania niepodległości. Walka o wolność nie ograniczała się przecież wyłącznie do ryzykowania życia na polu walki. Zaliczała się do niej również sekretna edukacja młodych pokoleń, mozolne tworzenie lokalnych organizacji, budowanie solidarności wśród narodu i realizacja inicjatyw zmierzających do wspólnego celu. Błogosławiony Kardynał Stefan Wyszyński, przywołując starożytną maksymę, że zaszczytnie jest umrzeć za ojczyznę, dodawał, że współczesny patriotyzm to przede wszystkim bezinteresowna pomoc innym. Pracowici, konsekwentni, myślący o innych – tacy właśnie byli bohaterowie codzienności w przeszłości. Takich możemy spotkać i dziś. Często bliżej niż nam się wydaje. Z pewnością każdy z nas może znaleźć przykłady wokół siebie. Współcześni bohaterowie to ci, którzy bezinteresownie odwiedzają chorych w hospicjach, ale także ci, którzy uczciwie płacą podatki czy zapewniają swoim pracownikom godziwe warunki pracy.
Znalezienie odpowiedzi na pytanie, kim są patriota i patriotka XXI wieku jest więc wyzwaniem edukacyjnym. Warto zmieniać optykę słowa patriotyzm – tak, aby zamiast nacjonalizmu i ksenofobii, kojarzyło się ono z otwartością, zaangażowaniem, postawami i wartościami obywatelskimi. W ten sposób buduje się prawdziwy wizerunek patrioty i patriotki. Jest to osoba, która chce żyć (a nie umierać) dla wspólnoty, jest otwarta na różnorodność i kultywuje tradycję. Ale współcześni patrioci także z pełną (często krytyczną) świadomością umieją identyfikować się z innym człowiekiem, często potrzebującym wsparcia w bardzo prozaicznych dziś kwestiach, jak pomoc finansowa lub zwyczajna, szczera rozmowa.
A czy jest gotowa recepta na to, jak uczyć patriotyzmu? Historie wojenne z opowieści pradziadka, film o powstaniu warszawskim, zdjęcia z rodzinnego albumu, kartka pocztowa z niemieckim znaczkiem, wspomnienie strajków z lat 80., mecz piłki nożnej lub inne wydarzenie sportowe z polskim hymnem w tle… To są okazje, które mogą uczyć młode pokolenie mądrego, nowoczesnego patriotyzmu. Właśnie wtedy możemy „przeżyć przeszłość”, gdy wraz z młodym człowiekiem odkryjemy ją na nowo w dzisiejszych doświadczeniach. Życzmy sobie, by obchody rocznicowe odzyskania niepodległości stały się stosowną okazją do takich właśnie przeżyć.
ks. dr hab. Ireneusz Stolarczyk